De kracht van ‘Positieve Gezondheid’

Gezondheid, wat is dat nou eigenlijk? En wanneer kan je zeggen dat je medewerkers gezond zijn? Hoe kunnen we er samen voor zorgen dat onze organisaties en medewerkers zo gezond mogelijk zijn en er zo min mogelijk sprake is van uitval in werk?

Tijdens onze klantendag sprak gastspreker Machteld Huber over haar visie op een gezond leven onder de noemer ‘Positieve Gezondheid’. Een verfrissende kijk op een soms ingewikkeld thema.

Onze klantendag in 2023 stond in het thema van duurzame inzetbaarheid: de kracht van wendbare en veerkrachtige medewerkers in organisaties. Maar wat helpt nou om mensen wendbaar en veerkrachtig te krijgen en te houden? Machteld Huber haar theorie over ‘Positieve Gezondheid’ zou weleens het antwoord kunnen zijn.

De vrouw achter de theorie

Machteld zelf is vier keer ernstig ziek geweest tussen haar 30^e en 35^e levensjaar. Vanuit haar achtergrond als huisarts is ze zichzelf als patiënt gaan onderzoeken. De ervaring van Machteld als patiënt is een toevoeging geweest op haar al bestaande kennis met betrekking tot ziekte en gezondheid. Het heeft ertoe geleidt dat ze anders is gaan kijken naar de medische invalshoek. Volgens Machteld is 50% of meer van (ernstige) ziekte te voorkomen door leefstijl. Hierop is ‘Positieve Gezondheid’ gebaseerd.

Wat is (positieve) gezondheid?

Allereerst is het goed om te kijken wat de definitie van gezondheid is. ‘Gezondheid is een toestand van compleet welbevinden, lichamelijk, psychisch en sociaal, en niet alleen de afwezigheid van ziekten of gebreken.’ Dit is de WHO definitie uit 1948, sindsdien vaak bekritiseerd, maar nooit gewijzigd. Machteld geeft aan dat deze definitie erg absoluut is, met deze definitie is volgens haar bijna niemand gezond te noemen. Ze formuleerde een nieuwe omschrijving (ze noemt het geen definitie), die meer gericht is op veerkracht. Deze omschrijving is praktisch uitgewerkt tot Positieve Gezondheid.

Positieve Gezondheid is een bredere kijk op gezondheid, uitgewerkt in zes dimensies:

• lichaamsfuncties
• mentaal welbevinden
• zingeving
• kwaliteit van leven
• meedoen
• dagelijks functioneren

Met die bredere benadering draag je bij aan het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan. Én om zo veel mogelijk eigen regie te voeren.

Het denken over gezondheid en ziekte is de laatste jaren sterk aan het veranderen. Lange tijd zagen we gezondheid vooral als afwezigheid van ziekte. Positieve Gezondheid kijkt breder. Daarbij gaat het niet om gezondheid als een statisch gegeven of een te bereiken doel. Maar om de veerkracht van mensen om zich aan te passen aan wat zich in het leven voordoet. Die meer dynamische benadering doet meer recht aan mensen en aan wat voor hen betekenisvol is. Mensen worden in hun kracht aangesproken: wat kan je wel en wat zou je graag willen bereiken? De mens staat centraal, niet de ziekte.

Positieve Gezondheid en het adaptatie-model

In de medische wereld is er tot nu toe altijd uitgegaan van het ‘controle-model’. De pijlers hiervan zijn: focus op het probleem, variatie uitschakelen, continue monitoring, direct ingrijpen en een statisch evenwicht. Er wordt uitgegaan van dat gezondheid ‘vooral lichamelijk is’.

De theorie van Positieve Gezondheid gaat uit van het idee dat gezondheid gaat over het hele leven, een meer holistisch uitganspunt. Er wordt gebruik gemaakt van het adaptatie-model: hierbij wordt de focus gelegd op veerkracht in plaats van op het onder controle brengen en houden van ziektesymptomen. Het is een preventief model, met de focus op je innerlijke drijfveren en datgene waar je wél controle over hebt, hoe klein soms ook. De essentie van het model is dat je een dynamisch evenwicht creëert in je leven. Het gaat om in verbinding zijn met het leven en een relatie vinden met de uitdagingen die op je bordje komen, op je eigen manier.

Als voorbeeld haalde Machteld gevangenen uit een concentratiekamp in de 2^e wereldoorlog aan. Hoe kan het dat mensen zoiets ergs meemaken, maar het verschillend ervaren? De mensen met de mindset ‘ze kunnen mij alles afpakken, maar mijn denken blijft van mij’ hadden de grootste kans op overleven. Zelfs als je niets positiefs hebt, is er nog iets waar je controle over kunt houden. Behoefte aan zingeving in het leven is de diepste behoefte van de mens.

Maar wat versterkt nu de gezondheid en veerkracht van mensen? Het antwoord ligt bijvoorbeeld in de theorie over de SOC (Sence of Coherence) van Antonovsky met daarin drie eigenschappen die cruciaal zijn voor veerkracht, ontleend aan overlevenden van concentratiekampen:

• comprehensibility (je situatie begrijpen)
• manageability (het gevoel hebben dat jij zelf kan kiezen)
• meaningfulness (zingeving ervaren)

Dit zijn ook de pijlers die terug te vinden zijn in de werkwijze van Positieve Gezondheid.

Toepassing in de praktijk

Betrek het gehele netwerk

Wanneer je Positieve Gezondheid wil gaan toepassen, is het van belang om het gehele netwerk erbij te betrekken. Je verandert daarmee het hele systeem. Dat werken met Positieve Gezondheid goede resultaten kan opleveren maakt Machteld duidelijk door een voorbeeld aan te halen van een huisarts die als gevolg van het werken met Positieve Gezondheid, 25% minder mensen hoefde door te verwijzen naar het ziekenhuis!

Tool: het spinnenwebdiagram

Het is aanbevolen om te werken met het spinnenwebdiagram (die download je hier). Het spinnenwebdiagram beschrijft de zes dimensies en bijbehorende aspecten. Door jezelf een rapportcijfer te geven over hoe het met je gaat per onderdeel, creëer je meer inzicht in de aspecten waaraan je wil werken. Het gaat om wat je wil, niet om wat je moet van jezelf. Welk oefeningetje kan ik elke dag doen? Waarom doe ik het nu niet? Wat helpt mij over de drempel heen?

Met het spinnenweb kunnen mensen hun eigen gezondheid in kaart brengen. Ook is het een mooi instrument dat kan worden ingezet als inleiding voor een gesprek over gezondheid en welzijn. De termen op het spinnenweb zijn bedoeld om mensen aan het denken te zetten en een gesprek op gang te brengen.

De vraag die bij het spinnenweb gesteld moet worden is: Zou je wat willen veranderen en zo ja, wat? Wat zou je hiervoor kunnen doen? Wat wil je versterken?

Motivatie is daarbij de essentie: waar gaat je hart naar uit? Wat is je droom? Met welk klein stapje zou je kunnen beginnen?

Dit zijn precies de elementen die Antonovsky al noemde. Als je iets gaat verbeteren wat je echt wil, dan wordt op alle dimensies de beleving beter.

Wat tot slot nog goed is om te weten, is dat het spinnenweb geen meetinstrument is. Het spinnenwebdiagram is geen onderzoeksinstrument waarmee je bijvoorbeeld kunt kwantificeren hoe het staat met de gezondheid van je medewerkers.

Wel kun je je medewerkers de vraag stellen: wat betekent het ingevulde op het spinnenweb voor jezelf én voor je werk? Ook is het mogelijk als team een spinnenweb in te vullen: hoe vinden we dat het gaat?

Ik sluit dit blog af met een mooie quote, aangehaald door Machteld: “Houd op met werken, hou van wat je doet.”

Meer weten?

Wil je meer weten over Positieve Gezondheid? Kijk dan op de website van het IPH voor gratis downloads, maar ook voor bijvoorbeeld informatie voor het volgen van een training.